ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ – ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ - ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΑ Π

Περιζήτητος στην αγορά είναι ο βασιλικός πολτός της περιοχής. Η παραγωγή του είναι επικερδής και προσελκύει στο επάγγελμα του μελισσοκόμου όλο και περισσότερους νέους ανθρώπους Εναν από τους πιο δυναμικούς τομείς της μελισσοκομίας αποτελεί τα τελευταία χρόνια η βασιλοτροφία, δηλαδή η παραγωγή βασιλικού πολτού, στη Μεσσηνία. Ο βασιλικός πολτός, ή αλλιώς το γάλα της μέλισσας, με τις σπουδαίες φυσικές του ιδιότητες, είναι περιζήτητος στην αγορά και η παραγωγή του θεωρείται η πλέον επικερδής. Η Μεσσηνία, σύμφωνα με τους μελισσοκόμους, αποτελεί τον καλύτερο τόπο διαχείμασης μελισσών στην Ευρώπη, τα τελευταία χρόνια μάλιστα η βασιλοτροφία προσελκύει ιδιαίτερα νέους ανθρώπους. Μια τέτοια μονάδα επισκεφθήκαμε στους πρόποδες του Ταϋγέτου με θέα την πόλη της Καλαμάτας και τον Μεσσηνιακό Κόλπο, για να γνωρίσουμε από κοντά τον τρόπο παραγωγής του βασιλικού πολτού. Ο Αλ. Αλοίμονος και ο Η. Πετρουλάκης στο εργαστήριο όπου γίνεται η συλλογή του βασιλικού πολτού. Το προϊόν τοποθετείται σε μικρά μπουκάλια αφού εξάγεται με λεπτό εργαλείο. Ο 39χρονος Αλέξανδρος Αλοίμονος σπούδασε Ιατρική, αλλά ποτέ δεν την εξάσκησε, αφού, όπως λέει ο ίδιος, «δεν θεώρησα ότι η ακαδημαϊκή διαδικασία πρέπει να συνοδεύεται και από οικονομική αποκατάσταση». Επέλεξε να ζήσει στη φύση με τη σύζυγό του και τον μικρό γιο του και να ασχοληθεί με τη μελισσοτροφία και τα άλογα. Φίλος και συνεργάτης του στην παραγωγή βασιλικού πολτού είναι ο 36χρονος Ηλίας Πετρουλάκης, τεχνολόγος - γεωπόνος, λάτρης και αυτός της «ελευθερίας που προσφέρει η δουλειά στη φύση». Η πτυχιακή εργασία του είχε θέμα τη μελισσοκομία και με αυτή ασχολείται εντατικά τα τελευταία δέκα χρόνια. Μαζί τους οι βοηθοί και συνεργάτες Δημήτρης Αλοίμονος και Κώστας Λαμπρόπουλος. Φορώντας ειδικές στολές μπήκαμε κυριολεκτικά μέσα στον θαυμαστό κόσμο των μελισσών και καταγράψαμε στιγμή στιγμή τον τρόπο παραγωγής του βασιλικού πολτού. Για τη συστηματική παραγωγή βασιλικού πολτού υπάρχουν αρκετοί τρόποι, όμως η προγραμματισμένη παραγωγή εξασφαλίζει την πλέον εγγυημένη ποιότητα. Τόσο στην παραγωγή μελιού όσο και στην παραγωγή βασιλικού πολτού ο άνθρωπος, γνωρίζοντας τα ένστικτα και τη λειτουργία του μελισσιού, επεμβαίνει ξεγελώντας το προς όφελός του. Κερήθρες Την άνοιξη για παράδειγμα, που το μελίσσι αναπτύσσεται και μεγαλώνουν οι πληθυσμοί του φέροντας περισσότερες τροφές, ο μελισσοκόμος βάζει καινούργιες κερήθρες, προς όφελός του. Κάτι ανάλογο γίνεται και για την παραγωγή του βασιλικού πολτού, όπου ο βασιλοτρόφος «ορφανεύει» το μελίσσι παίρνοντας τη βασίλισσά του και τοποθετεί τεχνητά βασιλικά κελιά, που μέσα σε αυτά εμβολιάζει προνύμφες μία ή δύο ημερών. Οι μέλισσες που θέλουν γρήγορα νέα βασίλισσα γεμίζουν με βασιλικό πολτό τα βασιλικά κελιά για να μεγαλώσουν γρήγορα οι προνύμφες, να γίνουν υποψήφιες βασίλισσες και μεταξύ αυτών να επιλεγεί η νέα. Να σημειώσουμε ότι ο βασιλικός πολτός είναι κρεμώδης ουσία που εκκρίνεται από αδένες των εργατριών μελισσών. Εδώ επεμβαίνει ο βασιλοτρόφος και κάθε τρεις ημέρες «τρυγάει» τον πολύτιμο βασιλικό πολτό. Η διαδικασία αυτή μπορεί να διαρκέσει τρεις με τέσσερις μήνες την άνοιξη και δύο μήνες το φθινόπωρο. Η συλλογή του βασιλικού πολτού γίνεται στο εργαστήριο, όπου τηρούνται όλοι οι κανόνες υγιεινής. Με λεπτά εργαλεία αφαιρείται πρώτα το κερί από το κάθε κελί, στη συνέχεια η προνύμφη και τέλος ο βασιλικός πολτός. Κάθε κελί παράγει 30 ml βασιλικού πολτού, ενώ το σύνολο της παραγωγής της μονάδας που επισκεφτήκαμε δεν υπερβαίνει τα τέσσερα με πέντε κιλά τον χρόνο. Εμπόριο - Εξαιρετική η τιμή. Η τιμή του ελληνικού βασιλικού πολτού είναι εξαιρετικά καλή, αφού το κουτάκι των 10 γραμμαρίων κοστίζει 50 ευρώ. Η ελληνική παραγωγή βασιλικού πολτού προσεγγίζει τα 300 κιλά τον χρόνο, αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα των βασιλοτρόφων είναι ότι ως ελληνικός πολτός εμφανίζεται και ο εισαγόμενος, χωρίς αυτό να αναγράφεται στις συσκευασίες. Οπως μας είπαν οι δύο βασιλοτρόφοι, ο πολτός διατηρείται για έναν έως δύο μήνες στην ψύξη και ένα με δύο χρόνια στην κατάψυξη. Οσο για τις σημαντικές διατροφικές του ιδιότητες, αρκεί να αναφέρουμε ότι οι προνύμφες με 5 ημέρες κατανάλωση βασιλικού πολτού αυξάνουν το βάρος τους κατά 880 φορές. __________________________________________________________________________________________________ Η Κατερίνα Τριανταφύλλου και Ηλίας Πετρουλάκης ημιπαγγελματίες μελισσοκόμοι, όπως μας δήλωσαν, είναι δύο νέα παιδιά που έχουν στην κυριολεξία σχέση έρωτα με αυτό το εργατικό έντομο, με τις κιτρινόμαυρες ρίγες και το κεντρί, από το οποίο παίρνουμε το μέλι, γλυκαίνοντας πολλές από τις πιο όμορφες στιγμές της ζωής μας. Μιλήσαμε μαζί τους και… κολλήσαμε με όλα αυτά που μάθαμε για το επάγγελμα του μελισσοκόμου και το μέλι. Είναι Γλυκός σαν μέλι, Ολα πήγαν μέλι γάλα - Μήνας του μέλιτος - Γλυκάθηκε η γριά απ´ το μέλι κι έφαγε και το βάζο - Είναι ποτέ δυνατόν να έχεις μέλι στα δάχτυλά σου και να μην το γλείψεις; - Στάζει μέλι το στόμα του - Είναι εργατική σαν μέλισσα - Τσάμπα ξύδι, γλυκό σα μέλι - Αγάλι, αγάλι γίνεται η αγουρίδα μέλι – και άλλες πολλές παρομοιώσεις της πλούσιας ελληνικής παράδοσης οι οποίες με το δικό τους τρόπο υμνούν τη γλύκα του μελιού φανερώνοντας τις ευεργετικές του ιδιότητες. Σε πολλά μέρη της Ελλάδας, αλλά και του υπόλοιπου κόσμου, η πεθερά δίνει μέλι στη νύφη όταν μπαίνει στο σπίτι, ενώ η νύφη βάζει τα δάχτυλά της στο μέλι για να είναι αρμονική η σχέση τους. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι Αθηναίοι ιερείς παρέθεταν προσφορές στον δράκοντα, φίδι, που όπως πίστευαν ζούσε στο ναό της Αθηνάς στην Ακρόπολη κρυμμένο κάτω στη γη, από την οποία έβγαινε. Η προσφορά ήταν κάθε μήνα πίτα ζυμωμένη με μέλι (μελιτόεσσα) και κάθε μέρα εκλεκτές τροφές ενώ στις γνωστές χοές, που τις προσέφεραν οι αρχαίοι στους νεκρούς τους περιείχαν συχνά και μέλι. Οι παραδόσεις και οι μυστικές συνταγές με μέλι δεν έχουν σταματημό. Ποιος δεν ξέρει άλλωστε τη δύναμη που δίνει στα ερωτευμένα ζευγάρια μια κουταλιά μέλι με καρύδια ή ένα παστέλι με μέλι. Αρρηκτα λοιπόν συνδεδεμένο τόσο με την παράδοση όσο και με την καθημερινή δίαιτά μας, το μέλι δίκαια έχει κερδίσει τις καρδιές και τις συνειδήσεις μας. Πώς φτάνει όμως το μέλι στο ντουλάπι της κουζίνας μας και μέσα στα πεντανόστημα εδέσματα μας; Ο Ηλίας είναι από τη Μεσσήνη. Σπούδασε Τεχνολόγος Γεωπόνος στο ΤΕΙ του Ηρακλείου της Κρήτης αρχικά και μετά από μεταγραφή, στο αντίστοιχο τμήμα του ΤΕΙ της Καλαμάτας. «Η πρώτη επαφή μου με τα μελίσσια ήταν στη σχολή, στο μάθημα μελισσοκομίας. Στο ΤΕΙ γνώρισα και την Κατερίνα, όπου από τότε είμαστε μαζί και σαν ζευγάρι, πέρα από τις μελισσοκομικές δραστηριότητες που έχουμε αναπτύξει. Η πρώτη ουσιαστική επαφή με τη δουλειά του μελισσοκόμου ήρθε αφού τελείωσα το ΤΕΙ, μέσω ενός φίλου, του Γιάννη, που έχει μελίσσια. Μου είχε ζητήσει να πάμε να μεταφέρουμε νερό σε κάποια από αυτά στο Μαίναλο, λόγω του ότι κινδύνευαν από τον καύσωνα. Μιλάμε για πάρα πολλά μελίσσια και τρομερή ξηρασία, πάνε δέκα χρόνια από τότε αν δεν κάνω λάθος. Ηταν η πρώτη μου ουσιαστική επαφή με τις μέλισσες. Θυμάμαι πως είχε τόση ζέστη και ήταν τόσες πολλές οι μέλισσες που όταν φτάσαμε εκεί έπεσαν επάνω μου και έπιναν τον ιδρώτα μου. Αυτό δεν θα το ξεχάσω ποτέ. Στην αρχή φοβήθηκα αλλά δεν με τσίμπησε καμία. Το μόνο που έπρεπε γρήγορα να ντυθώ γιατί οι μέλισσες έχουν την τάση να τρυπώνουν μέσα στα ρούχα, από τα μπατζάκια κυρίως και να ανεβαίνουν προς τα επάνω σε όλο σου το σώμα, κάτι που είναι λιγάκι επίφοβο. Από τότε οι κάλτσες όταν πλησιάζω στα μελίσσια είναι έξω από το παντελόνι». Παρότι ακούγεται κάπως τρομακτική στους περισσότερους, η πρώτη επαφή του Ηλία με τις μέλισσες, γι’ αυτόν ήταν καθοριστική αφού την επόμενη χρονιά από αυτό το πρώτο εντυπωσιακό περιστατικό πήρε τα πρώτα του μελίσσια. Εσείς ξέρατε πως η παραγωγή και η πώληση μελισσών είναι κύρια ασχολία για κάποιους ανθρώπους; Εγώ το έμαθα ρωτώντας τον Ηλία για το πού μπορεί να αγοράσει κανείς μελίσσια. Είναι αρκετοί μελισσοκόμοι που πουλάνε μέλισσες, κάτι που είναι και αυτό κομμάτι αυτής της αρχέγονης καλλιέργειας. Φαίνεται πως η μελισσοκομία ακόμα, για κάποιους δεν είναι ικανή να συντηρήσει από μόνη της τους μελισσοκόμους γι’ αυτό και κάποιοι από αυτούς, παρ’ ότι δεν είναι ερασιτέχνες μελισσοκόμοι, διατηρούν και κάποιο άλλο επάγγελμα. Υπάρχουν βέβαια και επαγγελματίες μελισσοκόμοι που ζουν αποκλειστικά από τη μελισσοκομία, η οποία αν και φαίνεται σαν εποχιακή δουλειά δεν είναι. «Δεν είναι εποχιακή δουλειά αλλά έχει εποχές», μου εξηγεί ο Ηλίας και συμπληρώνει: «Εγώ θα τη χώριζα σε τρεις εποχές. Τρία τετράμηνα. Τον Ιανουάριο, αυτή την περίοδο που διανύουμε αρχίζει η ανάπτυξη των μελισσιών και αρχίζει εντατική εργασία στο μελισσοκομείο, μετά το καλοκαίρι κυρίως είναι οι τρύγοι, για εμάς εδώ στο Νότο γιατί στη βόρεια Ελλάδα αυτή η διαδικασία γίνεται κυρίως το φθινόπωρο. Μετά το φθινόπωρο δεν σε θέλει τόσες πολλές ώρες, ούτε το χειμώνα θα έλεγα. Εχεις όμως άλλα πράγματα που πρέπει διαρκώς να φροντίζεις και που όλο το χρόνο σε κρατούν απασχολημένο, όπως η συντήρηση των αποθηκευτικών χωρών, τα εργαλεία, συνεχής ενημέρωση για τυχόν προβλήματα που μπορεί να προκύψουν. Οι μελισσοκόμοι είναι όλο ευρεσιτεχνίες και πατέντες κάτι που έχει πολύ ενδιαφέρον. Κάνοντας παρέα με έναν άλλο μελισσοκόμο μπορείς να μάθεις πάρα πολλά πράγματα και να ανταλλάξετε τεχνικές και απόψεις για διάφορα θέματα που αφορούν στα διάφορα στάδια της μελισσοκομίας». Και πώς επιλέγεται η περιοχή που θα τοποθετηθούν τα μελίσσια, με ποια κριτήρια; «Το πιο βασικό κριτήριο είναι τα φυτά. Ανάλογα με το τι είδους μέλι θέλεις να παράγεις μεταφέρεις τα μελίσσια σου στα αντίστοιχα φυτά. Τη μελισσοκομία στην Ελλάδα θα τη χαρακτηρίζαμε ως νομαδική. Χρειάζεται να μεταφερθούν αρκετές φορές τα μελίσσια από το ένα μέρος στο άλλο, κάτι που είναι και το πιο δύσκολο κομμάτι της μελισσοκομίας για εμένα. Να σημειώσουμε πως τα μελίσσια μεταφέρονται μόνο το βράδυ διότι τότε επιστρέφουν και οι μέλισσες. Ο μελισσοκόμος πρέπει πραγματικά να έχει κάνει μια ολόκληρη έρευνα για να βρει μέρος με αρκετά άνθη ή φυτά που χρειάζονται τα μελίσσια για να παράγουν μελίτωμα ή νέκταρ. Στην Ελλάδα το μεγαλύτερο ποσοστό μελιού που παράγεται είναι από μελίτωμα**. Δηλαδή 60% με 65% πευκόμελο και ένα 5% που είναι το ελατόμελο. Από τις μέλισσες παίρνουμε και άλλα προϊόντα χρήσιμα στη διατροφή μας λόγω της υψηλής διατροφικής τους αξίας, όπως για παράδειγμα ο βασιλικός πολτός και η γύρη, στην παρασκευή φαρμάκων και καλλυντικών όπως η πρόπολη, η οποία έχει πάρα πολλές χρήσεις και φυσικά το κερί». Και όλα αυτά που ακούμε περί νοθευμένου μελιού; Πώς μπορούμε να ξεχωρίζουμε ένα μη νοθευμένο μέλι; «Μπορείς να το καταλάβεις γνωρίζοντας την κάθε κατηγορία μελιού. Επειδή είναι πολλές οι κατηγορίες μελιού που κυκλοφορούν στο εμπόριο και δεν γίνεται να τις γνωρίζουμε όλες μπορεί ο καταναλωτής να αρχίσει να παρατηρεί και να μαθαίνει για την αγαπημένη του κατηγορία. Παράδειγμα το μέλι από έλατα έχει τις λεγόμενες χρυσές ανταύγειες μέσα του, τη λεγόμενη βανίλια, και ένα χαρακτηριστικό άρωμα και πυκνωτή. Επίσης ένα μη νοθευμένο μέλι όταν το χύσουμε σιγά σιγά και από ένα ύψος από ένα δοχείο σε ένα άλλο, ή με ένα κουταλάκι μπορούμε να το κάνουμε αυτό, θα παρατηρήσουμε ότι δεν κόβεται αυτή η λεπτή γραμμή που δημιουργείται. Υπάρχει συνεχόμενη ροή. Ακούω πολύ κόσμο να μιλάει για το ζαχάρωμα του μελιού. Αυτό δεν έχει να κάνει με το αν το μέλι μας είναι νοθευμένο ή όχι. Το ζαχάρωμα είναι μια φυσική διαδικασία. Ανάλογα με το είδος του μελιού και μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, κάποια από τα είδη μελιού ζαχαρώνουν. Το ανθόμελο ζαχαρώνει πιο γρήγορα ενώ το μέλι ελάτου πιο αργά, μπορεί να πάρει και 10 χρόνια να ζαχαρώσει, μπορεί να μη ζαχαρώσει και ποτέ. Όμως και το ζαχαρωμένο μέλι δεν χάνει καθόλου τη θρεπτική του αξία και μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε άφοβα. Μπορούμε να το επαναφέρουμε στην αρχική του μορφή με μπεν-μαρί, προσοχή όμως να μην αναπτυχθεί υψηλή θερμοκρασία γιατί το μέλι χάνει πολλές από τις θρεπτικές του αξίες και τη βακτηριοστατική του δράση έτσι. Προσοχή επίσης και στον τρόπο που αποθηκεύουμε το μέλι. Απορροφά μυρωδιές και υγρασία σαν σφουγγάρι γι’ αυτό θέλει σκιερό και ξηρό μέρος. Προσοχή επίσης και από πού προμηθευόμαστε το μέλι. Χαρακτηριστικό της ελληνικής αγοράς είναι πως κυκλοφορούν και πωλούνται μεγαλύτερες ποσότητες ελληνικού μελιού από αυτές που παράγονται. Σε αυτό φταίνε και οι παραγωγοί που πουλάνε μέλι από το εξωτερικό, την Κίνα για παράδειγμα, για ελληνικό». Ποια είναι για εσένα η πιο όμορφη στιγμή κατά τη διάρκεια της παραγωγικής διαδικασίας του μελιού; «Νομίζω την άνοιξη. Οι μελισσοκόμοι λένε ότι βλέπουνε όνειρα, ερωτεύονται τις βασίλισσες. Αυτό έχει και μια λογική. Οι βασίλισσες παράγουν φερορμόνη, μια ορμόνη με την οποία η βασίλισσα ελέγχει το μελίσσι της. Η κάθε βασίλισσα έχει τη δική της μυρωδιά. Αυτή η ορμόνη παίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνία της μέλισσας και καθορίζει την ηρεμία στο μελίσσι. Περνάμε πολλές ώρες μέσα στο μελισσοκομείο εκείνη την εποχή και σίγουρα επηρεαζόμαστε και εμείς από όλες αυτές τις μυρωδιές. Μπορείς να φανταστείς όλα αυτά τα αρώματα. Είναι μια απερίγραπτη αίσθηση. Κυρίως αν σου αρέσει να βρίσκεσαι κοντά στη φύση». **Πώς οι μέλισσες φτιάχνουν το μέλι Η πρώτη ύλη του μελιού είναι το νέκταρ από το οποίο παράγεται το ανθόμελο και το μελίτωμα. Το νέκταρ το παίρνουν οι μέλισσες από τα άνθη, ενώ το μελίτωμα προέρχεται από τα παράσιτα των φυτών. Τα παράσιτα απορροφούν το χυμό, ο οποίος περνά από το πεπτικό τους σύστημα και σχηματίζεται το μελίτωμα, το οποίο χρησιμοποιούν για τις ανάγκες τους. Αυτό που περισσεύει βγαίνει με μορφή σταγονιδίων, που οι μέλισσες απομυζούν από το σώμα των παρασίτων ή από τα φύλλα των φυτών όπου πέφτει το μελίτωμα. Οι συλλέκτριες προσθέτουν στο νέκταρ και στο μελίτωμα σάλιο και το μεταφέρουν στις κυψέλες. Εκεί το μοιράζουν στις εργάτριες και στους κηφήνες. Μέχρι να τοποθετηθεί στα κελιά περνά πολλές φορές από τη μια μέλισσα στην άλλη και κάθε φορά προστίθεται σάλιο, το οποίο μεταβάλλει τα σάκχαρα. Το υγρό πιπιλίζεται από τις μέλισσες πολλές φορές, 15 - 20 λεπτά. Η διαδικασία αυτή συμπυκνώνει το υγρό. Κατά τη διάρκεια πολλών ημερών εξατμίζεται το νερό και η πυκνότητα του υγρού αυξάνει σε σάκχαρα ώσπου να φτάσει στο 70 με 80%. Στη συνέχεια οι μέλισσες καλύπτουν το συμπυκνωμένο μέλι με ένα κάλυμμα από κερί. Η σύνθεση του μελιού εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως τα είδη φυτών απ´ όπου συλλέγουν οι μέλισσες το νέκταρ και το μελίτωμα, τη φύση του εδάφους, τη ράτσα μελισσών, τη φυσική κατάσταση του μελισσιού κ.α.